Il-Kanonku Agius De Soldanis

Jisimni Giovanni Agius.  Twelidt ir-Rabat, Għawdex, nhar il-31 t’Ottubru, 1712. Meta mort nistudja l-Italja, bdejt nikteb ismi sħiħ, jiġifieri inkludejt kunjom ommi, Sultana, u tajtu xeħta Latina. Għalhekk illum jirreferu għalija bħala l-Kanonku Agius De Soldanis.

Sa minn ċkuniti kont tajjeb fl-iskola.  Għall-ewwel kien jgħallimni patri Kapuċċin. L-għalliema li ġew warajh ħeġġewni nkompli bl-istudji tiegħi fil-Kulleġġ tal-Ġiżwiti fil-Belt Valletta.  Hemm studjat it-Teoloġija, il-Letteratura u l-Liġi. L-Isqof ta’ Malta, Fra Paolo Alpheran de Bussan, ħatarni kanonku tal-Matriċi t’Għawdex nhar id-29 t’Ottubru 1729. Kien għad għandi sbatax-il sena  u lanqas kont għadni ġejt ordnat saċerdot.

Meta, fl-1735, ġejt ordnat saċerdot, l-Università t’Għawdex ħatritni predikatur għall-Avvent u r-Randan ta’ dik is-sena. Dawn saru fil-Matriċi u komplew kabbru l-fama tiegħi bħala predikatur.

Bis-saħħa ta’ Jean-Melchior, ħu l-Isqof De Bussan, komplejt l-istudji tiegħi fl-Italja fejn studjajt fl-universitajiet ta’ Padova, Firenze, Cortona u Palermo. B’dan il-mod għamilt ħbieb mal-aqwa għorrief ta’ dak iż-żmien. Dawn baqgħu jikkorrispondu miegħi anke meta ġejt lura pajjiżi.

L-għerf li akkwistajt bdejt nurih f’diversi oqsma, l-aktar fl-istudju tiegħi dwar l-Ilsien Malti u l-istorja ta’ art twelidi. Fost il-kitbiet tiegħi hemm il-grammatika tal-Malti bl-isem Della Lingua Punica presentamente usata da’ Maltesi tal-1750. Ktibt ukoll ġabra ta’ kliem Malti li kien jintuża fi żmieni.  Din iġġib l-isem ta’ Damma ta’ Kliem Kartaġiniż Imxerred fil-Fomm tal-Maltin u l-Għawdxin u hi l-ewwel dizzjunarju Malti. Ktibtha bejn l-1750 u l-1767. Dan id-dizzjunarju studjawh ħafna studjużi tal-Malti fosthom Vassalli, Cremona u Aquilina.  Kont ukoll l-ewwel biblijotekarju ta’ Malta.

L-informazzjoni li ġbart fuq Għawdex wasslitni biex, fl-1746, nikteb l-istorja tiegħu kif kienet magħrufa sa dak iż-żmien.  Ktibha bit-Taljan, u ġġib l-isem Gozo Antico e Moderno, Sacro e Profano.  Fl-1936, saċerdot Għawdxi ieħor, Mons. Ġużeppi Farrugia, qalibha għall-Malti.

Dan il-bust,  magħmul fl-1964 fuq inizjattiva tas-Soċjetà Storika ta’ Għawdex, iżomm il-memorja tiegħi. Iċ-ċerimonja tal-inawgurazzjoni kienet parti mill-festi tal-Indipendenza f’Għawdex u fost dawk preżenti kien hemm il-Gvernatur Ġenerali, il-Prim Ministru u l-Kabinett tiegħu, u membri tal-Kunsill Ċiviku ta’ Għawdex. Id-diskors kommemorattiv sar minn Ninu Cremona.

This post is also available in: English